انواع اتاق در معماری ایرانی ، ازاتاق تَنَبی و تالار تا گوشواره و شکم دریده! - چاپار بلاگ

خبرنگاران آنلاین -لیلاباقری: این خانه ها را هرقدر دیدن می کنی، باز تمام نمی شوند. انگار رازی در پی و بنیادشان هست که در ناخودآگاه با تو حرف می زند و مسحورت می نماید. مثل هندسه و ریاضی به کار رفته در معماری که پیوندی با عرفان دارند و برای شناخت درستی از آنها باید کلی مبانی هنر بدانی و فلسفه شیخ اشراق و ابن عربی و مولانا و غزالی و... که مجال زیادی می خواهد و عشقی تمام نشدنی. اما گاهی دانستن مباحث ساده معماری این خانه ها یاری می نماید تا بیشتر کیفور شوی از این دیدن و گلگشتت غنی تر گردد و روحت تازه تر. مثلاً همینکه بدانی چرا به یک اتاق در خانه وثوق الدوله می گویند تَنَبی و به یک اتاق تالار و دیگری گوشواره.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

اول اینکه بیشتر اتاق ها رو به حیاط باز می شدند. چون سرشت ایرانی جماعت، عجین بوده با سرسبزی و آب و دیدی باز و آزاد به طبیعت. گاهی نام هر اتاق را هم به نسبت تعداد درهایش که رو به حیاط باز می شده، می گذاشتند؛ سه دری، پنج دری و هفت دری. هرچند که از این درگاه ها رفت و آمدی نمی شده و تنها یک پنجره تا کف اتاق می رسیده. کفی که معمولاً بالاتر از سطح حیاط ساخته می شد. سه دری ها بیشتر اتاق خصوصی یا همان اتاق خواب بودند. پنج دری ها نشیمن و مهمان خانه که گاهی در بالایش یک تورفتگی هم داشته به نام شاه نشین که مخصوص مهمان بوده است. به اتاق های کشیده و بزرگ با سقفی بلند هم تالار می گفتند. در 2 طرف این تالار راهرو پهن و گشادی هم بوده با نام تختگاه که رفت وآمد از آنجا انجام می شده. گاهی در 2 طرف این تالار، سه دری می ساختند و روی این سه دری ها در طبقه دوم، اتاق هایی می ساختند که بهشان گوشواره می گفتند. به شکل قرارگیری اتاق ها در طبقه دوم دقت کن! اگر تالار را صورت انسانی فرض کنیم این 2 اتاق در طبقه بالا و روی سه دری های کنار تالار، مثل گوشواره های این صورت می شوند. چقدر بعضی نامگذاری ها مفهوم و ساده بودند. خب حالا اگر این تالار دری رو به حیاط نداشت و بین اتاق های دیگر محصور بود، نامش می شد تنبی. درواقع تنبی تالاری بود که به علت نداشتن در رو به حیاط و قرار گرفتن بین اتاق های دیگر، خنک بود و مناسب تابستان. به آن اتاق تابستان نشین هم می گفتند. نورش هم از نورگیری تأمین می شد که در سقف قرار داشت. البته نورگیری به قاعده و میزان و سقف هم که دولایه بود و عایق گرما. خانه ها اتاق زمستان نشین هم داشتند که به آن اتاق شکم دریده یا تهرانی می گفتند. چون نخستین بار در تهران بود که چنین اتاقی ساخته شد. شکم دریده اتاقی بود که یک بیرون زدگی در نمای آن پیدا بود. اصلاً چه احتیاج به شرح! از نامش پیداست. اتاقی که وقتی نگاهش می کردی از یک سمت شکم داشت و شاه نشین در همانجا قرار می گرفت.

می بینی... چقدر زیبا و ساده نام و هویت داشتند و در ساخت شان هم به فکر تابستان بودند و هم زمستان! با اینهمه اصول و ظرافت معلوم است هرقدر به دیدنیشان برویم خسته نمی شویم. خانه ها با ما حرف می زند. حتی حالا که پیر شدند و دور و برشان کلی نوه و نتیجه عجیب می بینند که دریغ از رعایت اصول ساده و اولیه. چه برسد به عرفان و فلسفه و تکامل.

--

*منتشر شده در خبرنگاران محله منطقه 20 به تاریخ 1395/6/1